Mất ngủ có 3 nguyên nhân: người già yếu dương suy hay khi ốm mới khỏi còn yếu mà không ngủ được, đâm tụ ở đởm kinh, thần không yên mà không ngủ. lại có chứng tam kinh nóng phần, đởm kinh hàn lạnh mà ngủ không được. Phép chữa: Hư thì phải bổ, nhiệt thì phải thanh, đờm thì phải đạo đó là đúng đích.

Kinh trị chứng đởm hư, nằm ngủ không yên, trong lòng kinh sợ.

Bán hạ, 5 vốc, dùng nước chảy 8 thăng, khuấy rất nhiều vòng lắng lấy nước trong 6 thăng, dùng củi lau đun sôi bùng lên cho vào 1 thăng gạo nếp với bán hạ, nấu đến còn 1 thăng rưỡi nữa thì được, mỗi lần uống 1 chén, ngày uống 3 lần đến khỏi thì thôi.

Kinh trị mất ngủ do âm hư, dương khí thiên thắng âm dương mất điều hoà.

Toan táo nhân 1 lạng, sao chín thơm tán nhỏ, mỗi lần uống 3 đồng, sắc nước lá tre mà uống bất cứ lúc nào thì ngủ được.

Kinh trị chứng khó ngủ, đêm nằm không nhắm mắt.

Dùng tim bấc nấu nước thay trà mà uống thì ngủ được.

Kinh trị chứng ngày đêm trương mắt ngủ không được.

Đậu đen nấu nóng cho vào một cái túi đem gối đầu, nguội lại thay, cứ gối cho suốt 5 canh. Lại lấy vải mới hơ nóng chườm lên mắt là ngủ được.

Kinh trị chứng mất ngủ do hư hao.

Can khương tán nhỏ, uống với nước nóng 3 đồng cân, hơi đổ mồ hôi là ngủ được.

Kinh trị chứng cứ đến đêm thì ríu ríu buồn ngủ.

Mẳt chuột 1 cái, đốt tồn tính tán nhỏ, hoà với nước tra vào mắt thì khỏi.

Kinh trị chứng hay ngủ, ngủ mê ngủ mệt không đánh thức được.

Bài 1: Xương đầu ngựa đốt cháy thành tro tán nhỏ, mỗi lần uống 1,2 đồng cân với rượu, ngày uống 3 lần, nếu không hay uống rượu thì dùng nước nóng uống cũng được.

Bài 2: Toan táo nhân để sống tán nhỏ, liều dùng 2 đồng cân uống với nước trà có gừng, rất hay.

 Spharma(Trích Tuệ Tĩnh toàn tập NXB Y học)